Jednym z chlubnych epizodów kampanii 1939 roku były walki 35 Pułku Piechoty (35 pp) ppłk. Jana Maliszewskiego. Pułk wchodził w skład 9 Dywizji Piechoty (9 DP) płk. Józefa Werobeja, będącej z kolei częścią Armii ,,Pomorze” gen. Władysława Bortnowskiego. W okresie pokojowym pułk stacjonował w Brześciu nad Bugiem, skąd po mobilizacji przybył na Pomorze w pierwszych dniach lipca 1939 roku. Tu, rozlokowany od Pamiętowa do jeziora Śpierewnik, rozpoczął budowę pozycji przesłaniania ,,Rytel”.
W pierwszym dniu wojny pułk utrzymał swoje pozycje obronne, odpierając liczne ataki nieprzyjaciela. Drugiego września uczestniczył w krwawych zmaganiach pod Klonowem, a dzień później Krupocinem. Następnie, nocą z 3 na 4 września rozpoczął heroiczny marsz w kierunku Bydgoszczy, cały czas na tyłach nieprzyjaciela. Podczas marszu stoczono kilka potyczek z wrogiem oraz krwawy bój w lesie Stronno. Rankiem 5 września pułk dotarł do opuszczonych już umocnień Przedmościa Bydgoskiego. Dalszy odwrót w kierunku Bydgoszczy był już niemożliwy, podjęto zatem marsz na most w Fordonie, a później, gdy okazało się że jest on zniszczony, na most kolejowy w Brdyujściu. Tu nawiązano kontakt z tyłowymi oddziałami 27 DP, które właśnie przygotowywały most do zniszczenia.
Przeprawa przez most trwała od 10.30 do 11.30, dnia 5 września 1939 roku. Ppłk Maliszewski zapisze później w swojej relacji: ,,Trudno opisać wygląd żołnierzy. Błysk oczu zdradzał jedynie wielkie zadowolenie i radość. Po tylu walkach i przeżyciach wreszcie wśród swoich!’’ .
Tego samego dnia pułk przeszedł do Solca Kujawskiego, gdzie utrudzeni żołnierze mogli wreszcie spożyć ciepły posiłek i zanocować. W kolejnych dniach kampanii zreorganizowany pułk uczestniczył w krwawych zmaganiach bitwy nad Bzurą, ulegając przewadze wroga 18 i 19 września 1939 roku.
Za wyjątkowe męstwo okazane podczas walk na Pomorzu we wrześniu 1939 roku 35 pp został odznaczony orderem Virtuti Militari.
Planowany marsz jest hołdem dla żołnierzy 35 Pułku Piechoty. Jego ideą jest możliwie wierne odtworzenie marszruty pułku, od pozycji ,,Rytel” aż po Brdyujście w Bydgoszczy. Zależy nam, by droga wiodła tymi samymi ścieżkami, gdzie maszerowali onegdaj żołnierze pułku. Idąc tą samą drogą zwiedzać będziemy pozostałości umocnień z 1939 roku oraz miejsca bitew i potyczek, gdzie złożyli oni daninę własnej krwi. W miejscach tych będzie czas na zadumę, modlitwę i zapalenie symbolicznej lampki.
Autorem projektu marszu jest autor niniejszego szkicu, wspierany merytorycznie przez Sławomira Bretta. Marsz jest planowany na sierpień 2009 roku, będzie trwał trzy dni: piątek, sobotę i niedzielę. Pierwszy nocleg w Klonowie, drugi na zamku w Nowym Jasińcu. Podczas marszu, który odbywać się będzie w malowniczej scenerii Borów Tucholskich i lasów Nadleśnictwa Żołędowo, uczestnicy zwiedzać będą nie tylko pola bitew, ale również wybrane zabytki. Dodatkową atrakcją, a zarazem ważnym aspektem edukacyjnym, będą wyświetlane w terenie filmy dokumentalne. Planowane są trzy filmy: ,,Tucholski Wrzesień. Dni klęski – dni chwały” (wyświetlony przy polskich schronach bojowych w Ludwikowie), ,,Kopalnie węgla brunatnego w Pile” (wyświetlony na zespole pokopalnianym w Pile) oraz ,,Tajemnice zamku w Nowym Jaisńcu” (wyświetlony przy ruinach zamku).
Organizatorem marszu jest koło naukowe Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy oraz Stowarzyszenie Mieszkańców i Miłośników Piły nad Brdą „BUKO", wspierane aktywnie m. in. przez Bydgoskie Stowarzyszenie Miłośników Zabytków "BUNKIER". Zapraszamy do wzięcia udziału w marszu pamięci Żołnierzy Września.
Projekt marszu ,,Śladami Żołnierzy Września. Marsz szlakiem 35 Pułku Piechoty”
Odznaka 35 Pułku Piechoty
Dowódca 35 Pułku Piechoty ppłk Jan Maliszewski
Pomnik w lesie Stronno, upamiętniający krwawą bitwę z 4 września 1939 roku. Fot. Sławomir Brett
.
