Forum Bydgoskiego Stowarzyszenia Miłośników Zabytków "BUNKIER"

Polonja przez "j" - czyli jak przed wojną, bo chciałbym, aby wątek tyczył się spraw związanych z historią.
W kilku miejscach informacje związane z klubem się pojawiły, ale myślę, że można założyć osobny wątek.

Generalnie sporo już o historii Polonii napisano w monografiach oraz książce "Zapomniane Pokolenie. Polonia 1920-1949", więc będę tu starał się wrzucać informacje, których tam nie ujęto lub potraktowano skrótowo.

Dziś coś o piłkarzu z pierwszej połowy lat 20.
Karol Bieda urodził się 10 marca 1899 r. w Starym Sączu, gdzie ukończył seminarium nauczycielskie. W 1917 r. został wcielony do armii austriackiej, w 1918 r. wstąpił do 1. pułku strzelców podhalańskich, z którym przeszedł cały szlak bojowy. Otrzymał awans na podporucznika. W 1919 r. odbył kurs w Szkole podchorążych w Warszawie, potem służył jeszcze 20. i 78. pułku piechoty.
Po zakończeniu wojny nasz bohater wyraził chęć wstąpienia w szeregi lotników. W sierpniu 1921 r. został odkomenderowany do Szkoły Pilotów w Bydgoszczy. W maju 1922 r. ukończy szkołę i został przeniesiony do Wyższej Szkoły Lotników w Grudziądzu, gdzie przebywał do jesieni. Po uzyskaniu dyplomu pilota został przydzielony do 13. eskadry myśliwskiej 3. pułku lotniczego w Poznaniu. Młody i dobrze zapowiadający się pilot zginął tragicznie 6 marca 1923 r., gdy po starcie do lotu treningowego jego samolot runął na ziemię. Bieda został pochowany na cmentarzu garnizonowym w Poznaniu.
Na podstawie tego krótkiego biogramu (nieco więcej w „Ku czci poległych lotników. Księga pamiątkowa” z 1933r. – dostępna w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej) można założyć, że porucznik pilot Karol Bieda mógł występować w Polonii w czasie pobytu w Bydgoszczy i Grudziądzu, a być może na mecze dojeżdżał także z Poznania. Jego wczesna śmierć tłumaczy też to, dlaczego nagle zniknął ze składu bydgoskiej drużyny.
Dla porównania dołączam także zestawione zdjęcia – Bieda z księgi pamiątkowej oraz z fotografii zawodników Polonii umieszczonej w Sporcie Polskim z 1922 r. (jedynej, na której Biedę oficjalnie podpisano).

Do napisania tego posta skłonił mnie dołączony w załączniku wycinek z gazety zamieszczony na facebookowym profilu Bydgoska Piłka Nożna https://www.facebook.com/Bydgoska-Pi%C5 ... 849835426/

Polonia, choć nie była najstarszy bydgoski klubem, to jako pierwsza w Bydgoszczy zgłosiła chęć uczestnictwa w oficjalnych rozgrywkach organizowanych pod egidą Poznańskiego Związku Okręgowego Piłki Nożnej. Tym samym klub pokazał, że ma ambicje większe niż tylko towarzyskie uganianie się za piłką na miejskich placach w niedzielne popołudnia.

Pod koniec roku 1921 (grano cały rok bez względu na pogodę) związek zorganizował kwalifikacje do A klasy (najwyższy poziom rozgrywkowy w Wielkopolsce), w których udział wzięły dwie najsłabsze drużyny A klasy z roku 1921 (Pogoń i Posnania) oraz dwa zespoły najlepiej prezentujące się wśród nowych członków (Sokół i Polonia). Poniżej przedstawiam wyniki tej rywalizacji, gdyż końcowa tabela nie do końca oddaje przebieg kwalifikacji.

04.12.21 Sokół – Polonja 6:0 (1:0).
04.12.21 Pogoń – Posnania 5:0 (wo). Walkower dla Pogoni, „ponieważ w Posnanii grał K. Niedzielski do K. S. Poznania niezgłoszony i Nożyński zgłoszony dla T. S. Unja”. Rezultat meczu z boiska 2:1 (2:0) dla Pogoni.

11.12.21 Polonja – Pogoń 0:5 (wo). Walkower dla Pogoni po złożonym proteście. Na boisku rezultat 2:2.
11.12.21 Sokół – Posnania 6:1 (3:1).

18.12.21 Posnania – Polonja 5:0 (wo). Poloniści nie stawili się w Poznaniu.
18.12.21 Pogoń – Sokół – odwołany z powodu złego stanu boiska

01.01.22 Pogoń – Polonja 5:0 (wo). Poloniści nie stawili się w Poznaniu.
01.01.22 Posnania – Sokół 3:3 (2:0)

08.01.22 Polonja – Sokół 0:5 (wo). Zgodnie z przepisami dwukrotne niestawienie się na zawody wykluczało drużynę z dalszych rozgrywek.
08.01.22 Posnania – Pogoń 0:2

15.01.22 Sokół – Pogoń – nie rozegrano
15.01.22 Polonja – Posnania 0:5 (wo). Jak wyżej.

PZOPN zakończył rozgrywki po rozegraniu tylko części spotkań, niektórych meczów nie udało się rozegrać w pierwotnym terminie. Wpływ na tą decyzję miał fakt, iż było już wiadomo, że drużyny Sokoła i Pogoni zapewniły sobie dwa pierwsze miejsca w tabeli.

Polonia przegrała kwalifikacje przez niepełnowymiarowe boisko. Po zamknięciu przez wojsko w połowie roku 1921 placów do gry przy Podchorążówce klub musiał poszukać innego miejsca - wybór padł na "ogród Patzera". Co było dobre na rozgrywanie meczów towarzyskich, to nie przeszło już w oficjalnych rozgrywkach. Doświadczeni działacze Pogoni Poznań w obliczu utraty punktu w Bydgoszczy (remis na pewno był dla nich porażką) nie wahali się złożyć protestu.
Z komunikatu nr 24 Wydziału sędziowskiego z dnia 20.12.21:
(…)
3. K. S. „Pogoń” wniósł protest przeciw grze z K. S. „Polonja” z Bydgoszczy, z powodu nieprawidłowego i nienadającego się do gry boiska. Boiska szerokości poniżej 45 m uznać nie może nikt za odpowiednie, ponieważ nie odpowiada żadnym przepisom. Polonja doniesie Wydziałowi gier, czy stawić może inne boisko rozmiarów przepisowych. Jeżeli nie – rozgrywka ponowna odbyć się winna na boisku neutralnym w Toruniu lub Poznaniu wedle wyboru K. S. „Polonja”.

Boiska takiego w Bydgoszczy nie było, a na grę jako gospodarz w Toruniu czy Poznaniu Polonia nie mogła sobie pozwolić ze względów finansowych. Tak więc już po pierwszym meczu u siebie Biało-Czerwoni wiedzieli, że kwalifikacje się dla nich tak naprawdę skończyły i na kolejne spotkania się nie stawiali.

dobre

Jak w Pilskim (Schneidemuehl) Heimatbrief z 1958 opisywali mecze z 1934. Podobno na mecz z Hertha w Schneidemuehl, Polonia wzmocnila się reprezentantami i dlatego wygrala
http://schneidemuehl.net/assets/heimatbrief_7_1958m.pdf

Dobre, ale trochę popłynęli z tymi reprezentantami. Kilku polonistów grało wtedy w kadrze Pomorza, może stąd pomyłka?

Dziś krótko o jednym ze współzałożycieli Polonii - ppor. Czesławie Schneiderze. Nie wiem, jak długo w Bydgoszczy przebywał w związku obowiązkami służbowymi. Być może tylko kilka miesięcy roku 1920. Od 15 roku życia członek poznańskiej Warty, ochotnik do Wojska Polskiego, powstaniec wielkopolski. Zginął na skutek nieszczęśliwego wypadku - utopił się - w 1921 r.
Poniżej fotografia i wspomnienie Schneidera zamieszczone w Dwutygodniku Sportowym, nekrologi z Kuriera Poznańskiego oraz obecny stan grobu na Cmentarzu Garnizonowym w Poznaniu.

1928

Przez pierwsze lata istnienia Polonia, właściwie jedyny profesjonalnie (jak na tamte warunki) zorganizowany klub w Bydgoszczy, miała spore kłopoty z placem do gry. Poniżej notatka prasowa z 1924 r. przedstawiająca ówczesne "klimaty" w bydgoskim futbolu.

To spotkanie z Union sie odbylo?

Z tego co wiem, to nie. Union na pewno zagrał z Wartą w Poznaniu, potem rozegrał dwa mecze z TKS-em w Toruniu. Prawdopodobnie mieli grać z Polonią między tymi meczami lub zamiast jednego w Toruniu.

Rok 1924. Jedna z pierwszych publikacji prasowych, być może pierwsza, w której zawodników Polonii określa się przydomkiem "Biało-Czerwoni" (oczywiście z zachowaniem ówczesnej pisowni).

Tym razem o rozgrywkach sezonu 1922 i zmaganiach z brakiem odpowiedniego boiska w Bydgoszczy do gier związkowych.

Rok 1922
Polonia rozgrywki oficjalne zaczęła w klasie B Poznańskiego ZOPN, którą podzielono na 4 grupy po 4 drużyny. Biało-Czerwoni zagrali w I podokręgu (Pomorskim). Poniżej wyniki i tabela.

Seria I
02.04.22 Polonia – Czarni 5:0 (wo) [1] – w rozegranym meczu 3:2 (2:1) dla Polonii.
02.04.22 Sokół II – W. K. S. 5:0 (wo) [2] – w rozegranym meczu 2:1 dla Sokoła II.

09.04.22 Sokół II – Polonia 1:1 (1:1)
09.04.22 W. K. S. – Czarni obustronny walkower [3]

23.04.22 Polonia – W. K. S. 5:0 (wo) [2] – w rozegranym meczu 5:3 (2:1) dla W. K. S.
23.04.22 Czarni – Sokół II 0:5 (wo) [1] – w rozegranym meczu 5:4 dla Czarnych.

Seria II
07.05.22 Czarni – Polonia 0:5 (wo) [1] – w rozegranym meczu 5:4 dla Czarnych.
07.05.22 W. K. S. – Sokół II 0:5 (wo) [2]

14.05.22 Polonia – Sokół II 4:2
14.05.22 Czarni – W. K. S. obustronny walkower [3]

21.05.22 W. K. S. – Polonia 0:5 (wo) [2] – w rozegranym meczu 4:1 dla W. K. S.
21.05.22 Sokół II – Czarni 5:0 (wo) [1] – w rozegranym meczu 4:2 lub 4:0 dla Sokoła II.

[1] Walkower dla rywali Czarnych, ponieważ gracze K. S. Czarni nie byli zgłoszeni do P. Z. P. N.
[2] Walkower dla rywali W. K. S., ponieważ gracze W. K. S. nie byli zgłoszeni do P. Z. P. N.
[3] Obustronny walkower po 0:5, oba kluby nie zgłosiły graczy do P. Z. P. N.

Po weryfikacji wszystkich wyników Polonia zajęła pierwsze miejsce w grupie, zdobywając 11 punktów (bramki 25:3) i wyprzedziła drugiego w tabeli Sokoła o 2 punkty. Jednak na podstawie rozegranych meczów można stwierdzić, że Polonistom szło przeciętnie, na boisku nie wywalczyliby pierwszego miejsca w tabeli, ostatecznie o wygraniu podokręgu zdecydowało zwycięstwo z Sokołem II.

Do rywalizacji o mistrzostwo klasy B stanęli w kolejnej rundzie już tylko zwycięzcy podokręgów.

Seria I
10.06.22 Posnania Poznań – A. Z. S. Poznań 2:1 (1:0)
11.06.22 (przeniesiono na 09.07.22) Wiktorja Jarocin – Polonia 5:0 (wo)

15.06.22 (lub 16.06.22) Wiktorja – A. Z. S. zweryfikowano jako 0:5 (prawdopodobnie wo, bo odrzucono protest Wiktorji dot. wyniku), na boisku wynik 1:5
15.06.22 Polonia – Posnanja 0:5 (0:4)

18.06.22 Posnania – Wiktorja 11:1 (3:1)
18.06.22 Polonia – A. Z. S. zweryfikowano jako wo 0:5, na boisku wynik 1:5 (1:1)

Seria II
25.06.22 Wiktorja – Posnania 1:3 (anulowano, wyznaczono nowy termin na 27.08.22 [1])
25.06.22 A. Z. S. – Polonia 9:1 (5:1) (zweryfikowano jako walkower 5:0 [1])

28.06.22 (lub 29.06.22 za PS) A. Z. S. – Posnania 1:0 (0:0) (anulowano, wyznaczono nowy termin na 02.09.22 [1])
29.06.22 (lub 01.07.22 za PS) A. Z. S. – Wiktorja 1:1 (anulowano, wyznaczono nowy termin na 10.09.22 [1])

02.07.22 Posnania – Polonia (zweryfikowano jako walkower 5:0 [1])
16.07.22 Polonia – Wiktorja (zweryfikowano jako walkower 0:5 [1])

[1] „Wobec nieformalności zaszłych w rozpisaniu II serji rozgrywek o mistrzostwo klasy B. W. G. i D. wyznaczył ponownie terminy rozgrywek II serji, jak następuje:”

27.08.22 Wiktorja – Posnania
02.09.22 A. Z. S. – Posnania
10.09.22 A. Z. S. – Wiktorja

„Polonja I (Bydgoszcz) odpada z rozgrywek II serji, ponieważ się dwukrotnie do zawodów nie stawiła. Z tego tytułu przypada reszcie drużyn wygrane po 5:0 bez gry.” (Komunikat W. G. i D. z dnia 08.08.22)

Walkower z AZS-em Polonia dostała prawdopodobnie za boisko. Ogólnie jednak w rozgrywkach panował bałagan, a w relacjach i komunikatach prasowych było sporo nieścisłości tzw. czeskich błędów, literówek, co dodatkowo komplikuje sprawę. Za komentarz do ewidentnego przekrętu z anulowaniem drugiej serii w momencie, kiedy wszystko już było rozegrane (sic!), niech posłużą słowa Edmunda Szyca z „PS” (pisownia oryginalna):

„Przewodniczącym Wydziału gier i Dyscypliny Pozn. Z. O. P. N. jest p. Seydlitz, członek AZS Poznań. Otóż pan ten już niezupełnie korrekt doprowadził do tego, że AZS w ciągu rozgrywania ubiegłej zimy zawodów klasyfikacyjnych do klas B i C Pozn. ZOPN. nie odpadł do klasy C jak na to zasłużył a utrzymał się w klasie B. W tym roku w zawodach o mistrzostwo klasy B Poznania i AZS. byli kandydatami na mistrza tejże klasy. AZS-owi sprawa na boisku się nie udała. Więc trzeba było sprawę wygrać przy zielonym stoliku! I w sam raz w pomoc przyszła sprawa Przybysza; stwierdzono, że Przybysz dla K. S. Poznania karty zgłoszenia nie podpisał, tylko, że go ktoś w tej czynności „wyręczył”. A że w tym samym czasie unieważnił Pozn. ZOPN rozgrywki drugiej serji o mistrzostwo klasy B Pozn. ZOPN. i wyznaczył ponownie rozgrywki AZS.- Poznania, których wyniku AZS. oczywiście nie mógł być pewien, więc sprawa Przybysza z tego powodu tak szybko została załatwioną i w ten sposób tłómaczy się dla wielu niezrozumiałą „życzliwość” Pozn. ZOPN. dla Warty.

Sprawa boiska

Bardzo interesującą kwestią przy opisywaniu wyników okazały się być często przyznawane walkowery. Jaka przyczyna leżała u podstaw takiego stanu rzeczy? Jako zjawisko nie były w tamtym okresie niczym szczególnym, bo drużyny masowo nie stawiały się na mecze, łamały przepisy związkowe, posiłkując się niezgłoszonymi zawodnikami, nie przygotowywały odpowiednio boisk itd. W przypadku Polonii wszystko zaczęło się już od pierwszego (u siebie) meczu kwalifikacyjnego do klasy A z Pogonią Poznań (11 grudnia 1921 r.). Sławomir Wojciechowski domniemywał w książce „Zapomniane Pokolenie”, że walkower przyznano poznaniakom za niezgłoszonego zawodnika (Bociański), ale w rzeczywistości Polonia dostała go za boisko. Wcześniej poloniści grali swoje mecze z różnymi drużynami jedynie towarzysko, ale kiedy przyszło do pierwszej potyczki w oficjalnych rozgrywkach, poznaniacy, widząc, że to nie przelewki, a stawka wysoka, natychmiast oprotestowali nieregulaminowe boisko "na Patzerze". Świadczy o tym poniższy materiał:

Z komunikatu nr 24 Wydziału sędziowskiego z dnia 20.12.21:

(…)
„3. K. S. „Pogoń” wniósł protest przeciw grze z K. S. „Polonja” z Bydgoszczy, z powodu nieprawidłowego i nienadającego się do gry boiska. Boiska szerokości poniżej 45 m uznać nie może nikt za odpowiednie, ponieważ nie odpowiada żadnym przepisom. Polonja doniesie Wydziałowi gier, czy stawić może inne boisko rozmiarów przepisowych. Jeżeli nie – rozgrywka ponowna odbyć się winna na boisku neutralnym w Toruniu lub Poznaniu wedle wyboru K. S. „Polonja”.”


Prawdopodobnie już po pierwszym meczu u siebie, otrzymując taki komunikat, Poloniści musieli odpuścić sobie dalszą rywalizację. To pozwala stwierdzić, że to właśnie szeroko opisywany w ówczesnej prasie problem boiska stał na przeszkodzie w rywalizacji Polonistów o klasę A. Błędem byłoby jednak sądzić, że prezes Golz i jego towarzysze nie zdawali sobie sprawy, że kłopoty z boiskiem będą sprawiać poważne kłopoty. Byli tego świadomi i podjęli konkretnie działania! O tym jednak w dalszej części artykułu.

Pełnowymiarowe boisko miała przecież Szkoła Podchorążych. Rodzi się pytanie - dlaczego nie chcieli grać tam? Podobne wątpliwości wysuwała również ówczesna prasa. Informacja ze "Sportu Polskiego" (pisownia oryginalna):

„Polonia bydgoska rozegrała ostatni mecz z Pogonią (2:3) [podany wynik jest błędny] w Bydgoszczy na boisku o niedopuszczalnych rozmiarach, wobec czego i ta rozgrywka unieważnioną zostanie. Przecież Polonia grać może na boisku u wylotu ulicy Gdańskiej; dlaczegoż więc siebie i innych narażać na trudności zamiast od razu przygotować boisko jak należy? Wiele winy ponosi w tym wypadku sędzia, który powinien był bezwarunkowo do gry niedopuścić, i ogłosić wygraną dla Pogoni. W tym wypadku niezaradność sędziego sprawia tak Związkowi jak i towarzystwom niepotrzebny kłopot.”

Zebrałem więc kilka faktów:

1) po 15 czerwca 1921 r. poloniści trenują „na Patzerze”;
2) 14 sierpnia 1921 r. grają jeszcze mecz na boisku Szkoły Podchorążych;
3) po 25 września 1921 r. Polonia gra już swoje mecze „na Patzerze”.
4) 23 września 1923 r. Polonia znowu gra mecz oficjalny na pełnowymiarowym boisku Szkoły Oficerskiej.

Wniosek nasuwa się taki, że boisko przy Gdańskiej musiało być przez pewien czas (ponad rok) niezdatne do użytkowania! Ostatecznie udało mi się znaleźć pewne potwierdzenie tego faktu w artykule ze "Sportu Polskiego":

„W roku 1920 zawiązał się w twierdzy niemczyzny na Pomorzu, w Bydgoszczy, z inicjatywy kilku młodych ludzi Klub sportowy „Polonia”. Klub ten narazie słaby, mimo niczyjej pomocy wybił się dziś na zrzeszenie sportowe dość poważne. Ćwiczenia i gry sportowe uprawiał dawniej na placu u wylotu ulicy Gdańskiej, za szkołą podchorążych, aż władze wojskowe zmieniając powierzchnię tego terenu do potrzeb wojskowych, uniemożliwiły uprawianie na nim sportów”.

Kto wie, jakby potoczyły się dalsze losy Polonii, gdyby nie życzliwość „poznańskiej centrali”. Poloniści mogli zagrać w oficjalnych rozgrywkach klasy B tylko dlatego, w że uzyskali zgodę na to, aby rozgrywać mecze na niewymiarowym boisku „u Patzera”:

„Komunikat z 5 maja 1922 r. Wydziału Gier i Dyscypliny:
(...)
5. Uwzględnia się prośbę K. S. Polonia (Bydgoszcz) co do boiska i uznaje się takowe za zdatne do rozgrywek klasy B aż do odwołania. (Patzer)”

Jak widać, problemy z miejscem do gry były właściwie „od zawsze”. W sumie, żeby zamknąć ten temat, trzeba by znaleźć informacje o prowadzonych przebudowach na terenie Szkoły Oficerskiej, ale na nic jak dotąd nie natrafiłem. Pozwoliłoby to rozstrzygnąć kwestię, czy Polonia zrezygnowała z gry przy Gdańskiej niezupełnie dobrowolnie, czy może jednak argument podany w opowieściach przez Dydyńskiego, że klub przeniósł się „na Patzera”, bo wolał grać bliżej „centrum” miasta należy uznawać za prawdziwy.

Jak wspomniałem, Poloniści byli świadomi, że m.in. „Patzer” nie gwarantuje rozwoju i możliwości zaistnienia w regionalnym i krajowym futbolu. A plany takiego zaistnienia musieli mieć już pod koniec 1921 roku! Skąd to wiadomo? Otóż Polonia po „stracie” pełnometrażowego boiska Podchorążówki zaczęła wcielać „plan B”, który polegał m.in. na zbieraniu funduszy na utrzymanie klubu i, jak można domniemywać, nowe, własne boisko. „Patzer” musiał być więc tylko opcją przejściową. Opieram to wszystko na obszernych artykułach ze Sportu Polskiego z marca i kwietnia 1922 r. Poloniści już w grudniu 1921 r. wysłali pismo w sprawie pobierania datków na klub do Wojewody Poznańskiego, na które odpowiedź przyszła po... 2 miesiącach, w dodatku odmowna! Ostatecznie z komentarza dowiadujemy się za to, że pieniądze na boisko będą wyłożone przez bydgoski magistrat.

Na tej mapce z poczatku lat 1920tych...za szkola jest tor kolarski. Mozliwe ze w 1921 Polonia grala na murawie tego toru. Boisko zbudowano troche dalej prawdopodobnie w 1922 lub 1923.

Zastanawiam się, czy to boisko (według mnie oddane latem/jesienią 1923) było już na planie późniejszego stadionu? Kazimierz Dydyński w monografii 50-lecia opisywał (prawdopodobnie z opowieści lub był to wymysł na potrzeby propagandy o "biednych chłopcach założycielach"), że początkowo zawodnicy grali na tym zaznaczonym na mapie placu do gry, sami przygotowując go do meczu - rysowali linie i przywozili wózkiem bramki. Czy ta murawa wewnątrz toru służyła drużynom do gier, to nie wiem.

Mozna kupic przedwojenna odznake Polonii http://www.odznakisportowe.pl/katalog/pokaz/10814

Gedania Gdansk - Polonia 2:2 w 1926
http://library.fes.de/danzig/pdf/1926/1926-267.pdf

.

Trafione w czasie - 1-2 kwietnia 1934 r. Polonia - Victoria Schneidemuhl (Piła).

Zgadza się

Wrócę jeszcze do pierwszego opublikowanego w prasie zdjęcia piłkarzy Polonii. O por. Biedzie już pisałem, dziś kilka ciekawostek o braciach Olkuszewskich, a właściwie Bolesławie, bo na jego temat można coś tam znaleźć.
Bolesław urodził się w Ponta Grossa w Brazylii 4 lipca 1901 r. To nie pierwszy polonista urodzony poza terenem dzisiejszej Polski. Jego rodzice byli najprawdopodobniej osadnikami, którzy wyjechali za lepszym życiem aż za ocean. W gazetach brazylijskiej Polonii przewija się Władysław Olkuszewski, który zbiera zapisy na prenumeratę polskiej prasy, wspomaga finansowo zbiórki na rzecz rodaków. Jeszcze w styczniu 1920 r. jest w Brazylii, w książce adresowej Bydgoszczy z roku 1922 jest już wymieniany jako współwłaściciel "składu maszyn i rowerów oraz pośrednik nieruchomości”. Mieszka w „polonijnym fyrtlu” przy ulicy Chwytowo. Z dużym prawdopodobieństwem można uznać, że to ojciec piłkarzy pierwszej Polonii.
O Bolesławie wiemy na pewno, że w 1923 r. „składa egzamin dojrzałości” w Państwowym Gimnazjum Humanistycznym w Bydgoszczy. W tym też roku nazwisko Olkuszewski znika z książki adresowej. Jak podają dokumenty dotyczące osób represjonowanych w czasie II wojny światowej, pracownik bankowy Bolesław Olkuszewski 2 września 1944 r. został osadzony w obozie koncentracyjnym Mauthausen lub od razu w podobozie KL Mauthausen-Gusen w Ebensee, gdzie zginął 12 kwietnia 1945 r. Nie doczekał wyzwolenia obozu, którego dokonały wojska amerykańskie... niecały miesiąc później.